کودک نوپا (هجده ماهگی تا سه سالگی)
هنگامی که کودک راه رفتن را آغاز می کند ، اشیاء برایش جالبتر به نظر می رسند و بدون وقفه و خستگی به همه جا سرک خواهد کشید. از نظر او اشیاء وسیله ای برای بازی و تفریح هستند و از خُرد یا تکه تکه کردن انها هم هیچ ابایی نخواهد داشت.
در این دوره کودک نمی تواند بخوبی صحبت کند ، او فقط چند کلمه یاد گرفته است – که البته همیشه یکی از این کلمات «نه» می باشد – و هنوز مهارت های جسمانی ، ذهنی و اجتماعی کافی ندارد (اولین مهارت ها را در نخستین روزهای مدرسه یاد خواهد گرفت).
بنابراین کودک نوپا در مرحله بینابینی قرار دارد یعنی نه مانند دوره نوزادی ناتوان می باشد و نه مهارت های یک کودک دبستانی را آموخته است. گاهی هجده ماهگی تا سه سالگی دوره خوبی برای شما و کودکتان می باشد و گاهی هم برعکس زیرا برای اولین بار در این دوره است که شما با نحسی او مواجه می شوید.
تا پیش از هجده ماهگی دنیا برای کودک ، مکانی شگفت انگیز است ، که در آن باید به کشف مسائل پرداخت اما برای کودک نوپا چنین نیست ، او بلافاصله متوجه می شود که در این دنیای شگفت انگیز هر کاری به دلخواه او پیش نمی رود و نمی تواند به تمامی خواسته هایش برسد.
کودک نوپا توانایی مقاومت در برابر وسوسه آزمایش کردن را ندارد بخصوص که اکنون توانایی جسمانی کافی برای انجام این کارها را نیز دارد. او از توانایی ها و امیالش آگاهی یافته و مطابق میل خود و به طور مستقل به انجام کارها می پردازد در حالی که هنوز بریا داشتن اراده مستقل آمادگی ندارد و بخشی از مغزش که وظیفه کنترل را بر عهده دارد ، هنوز بخوبی تکامل نیافته است.
بنابراین اگرچه کودک نوپایتان به سختی تلاش می کند تا مستقل باشد ولی بشدت به شما وابسته است. حتی وقتی که فرزندتان چند جمله ای حرف می زند و به نظر می رسد که حرف های شما را می فهمد ، مغز او متفاوت با مغز شما کار می کند. به خاطر بسپارید ، کودکان حداقل تا دو و نیم سالگی نمی توانند بسیاری از کارها را انجام داده و بسیاری از مسائل را درک کنند.
دوره نوپائی یا همان دوره ای که هیچ وسیله ای از دست کودکتان در امان نیست شامل دو مرحله می باشد. مرحله اول که در ابتدای آن – به طور معمول پیش از دو سالگی – بچه کنترلی بر خواسته های ناگهانی خود ندارد و اغلب از ناتوانی خود در انجام دادن خواسته هایش ، سرخورده می شود اما در انتهای این دوره و آغاز مرحله دوم – حدود سه سالگی یا کمی بعد از آن – کودکتان به اندازه کافی رشد کرده است که از وی انتظار داشته باشید تا حدی – نه خیلی زیاد – بر رفتارش کنترل داشته باشد.
دوره نوپایی ، دوره ای چالش برانگیز است اما اگر انتظارهای بجا و مناسب از فرزند نوپای خود داشته باشید ، دوره بدی نخواهد بود. کودکان نوپا اغلب غیر منطقی و غیر قابل پیش بینی بوده و مادر و پدر را عصبی و خسته می کنند اما از طرف دیگر بامزه ، دوست داشتنی ، پُر محبت و سرشار از شور زندگی هستند. پس سعی کنید ، تا حد امکان از دوره نوپایی فرزندتان لذت ببرید.
خصوصیات کودکان نوپا
- صبر در وجود آنان جایی ندارد. شاید بعضی از کودکان نوپا بتوانند چند لحظه تأمل کنند اما بیشتر آن ها حتی یک دقیقه هم توانایی تحمل صبر را ندارند.
- نمی توانند پیشاپیش تصمیم گیری یا مسئله ای را ارزیابی کنند پس کارهایشان ناگهانی و تکانه ای است و هیچ تصوری هم از احتمال وجود خطر یا وقوع اتفاقی ناگوار ندارند.
- برخورد و رفتارشان تسلط و کنترل کافی ندارند.
- معنای خطر را به خوبی درک نمی کنند.
- دارای حافظه محدودی هستند در نتیجه باید همه چیز را بارها و بارها برایشان تکرار کنید.
- معنای وعده و قول را متوجه نمی شوند و با توجه به اینکه احساس می کنند ، باید بلافاصله به خواسته هایشان رسیدگی شود ، ذهن آن ها فقط درگیر خواسته شان می شود. در نتیجه سعی نکنید ، با آن ها بحث نموده و آنان را متقاعد نمایید. البته اگر دوست دارید ، می توانید با آن ها بحث نموده و آنان را متقاعد نمایید. البته اگر دوست دارید ، می توانید با آن ها کلنجار بروید اما مطمئن باشید ، بی شک کسی که خسته می شود ، خود شما هستید.
- نمی توانند از بین چند گزینه یکی را انتخاب کنند ، آن ها معنی «یا این یا آن» را درک نمی کنند و ممکن است خواسته هایشان با هم هماهنگ نباشد برای مثال کودک در یک لحظه هم می خواهد کفشش را بپوشد و هم آن را از پا در بیاورد.
- از درک تأثیر کارهایشان بر احساس های اطرافیان خود عاجزند. علاوه بر آن معنای نوبت را هم درک نمی کنند ، برای مثال اگر به او بگویید «اجازه بده برادرت هم کمی با این ماشین بازی کنه بعد اونو به تو می ده» چنین برداشت خواهد کرد که ماشینش را برای همیشه از دست خواهد داد و در این هنگام است که شروع به داد و فریاد می کند. همچنین آنان همه چیز را در ارتباط و متعلق به خود می دانند یعنی نسبت به تمام اشیاء احساس مالکیت می کنند پس نباید از آن ها انتظار سهیم و شریک شدن با کسی یا قرض دادن چیزی را داشته باشید.
- علاقه آنان به توجه و محبت شما بی انتهاست به طوری که اگر تمام روز را هم به آنان توجه نمایید ، باز هم نیازمند دریافت محبت و توجه بیشتری خواهند بود. بنابراین آگاه باشید که در عمل نخواهید توانست کودک نوپایتان را از توجه و محبت سیراب کنید.
تعیین حد و حدود و خط قرمزها
برای تعیین حد و حدود چه باید کرد؟ استدلال ، خواهش ، تمنا ، بحث و حتی التماس و تهدید بر کودک نوپا بی تاثیر است. زیرا این روش ها زمانی موثر واقع می گردند که توانایی های ذهنی انسان به حد کافی رشد کرده باشد و این رشد پس از دوره نوپایی صورت می گیرد بنابراین از کودکان نوپا انتظار درک چنین مسایلی را نباید داشت.
سعی کنید ، حد و حدودها را قاطعانه و عادلانه تعیین کرده و نظم مشخصی را برقرار سازید اما باید بدانید به محض اینکه حد و حدود و روالی را که در نظر گرفته اید ، تعیین و رعایت شد ، کودک از انجام هیچ کاری برای به هم ریختن یا تغییر نظم و قانون شما – برای رسیدن به خواسته هایش – کوتاهی نخواهد کرد. در ضمن گاهی اوقات کودک نوپا از انجام کارهای جنون آمیز ابایی ندارد. به عنوان مثال کودکان دیگر را در راه پله ها هل می دهد که این کار او شما را تا سرحد جنون ، عصبانی و نگران می کند اما در واقع او این کارها را از روی شیطنت و خشونت انجام نمی دهد. بلکه فقط احساس های خود را بروز می دهد زیرا هنوز توانایی ابراز آن ها را در قالب کلمات مناسب ، کسب نکرده است. البته هرگز نباید چشم خود را بر چنین رفتارهایی ببندید یا با این توجیه که برخی کارها وقتگیر است یا کودک با انجام دادن آن کار ، همه چیز را به هم می ریزد ، مانع تلاش های وی برای انجام امور مربوط به خودش شوید.
زیرا اگر بچه هنگام غذا خوردن ، صورت ، میز و کف زمین را کثیف کرده یا از تمام سلاح های کودکان نوپا – جیغ کشیدن ، لگد زدن ، پرتاب اشیاء یا نحسی کردن و …- استفاده نموده و تمام خانه را زیرورو می کند ، اتفاق خاصی روی نداده بلکه اصل مهم و حائز اهمیت این است که او اجازه نداشته باشد حرفش را به کرسی بنشاند و قوانین را زیر پا بگذارد. شما باید حد و حدود و خط قرمزهای مشخص و روشنی را تعیین کرده و به آنان ثابت کنید ، هیچ تسلط و کنترلی بر شما ندارند و نخواهد داشت.
ثبات قدم و استمرار یکی از مهمترین نکات در تربیت کودکان نوپاست. فراموش نکنید ، اگر تا پیش از این دوره در مراقبت ها و توجه ها ، رعایت حد و حدود و قوانین ، بین شما و افراد دیگری که از بچه نگهداری می کنند ، وحدت رویه وجود نداشت ، فرزندتان نمی دانست که چگونه می تواند از این موضوع به نفع خود بهره برداری کند اما کودک نوپا بخوبی می داند چگونه باید تفرقه بیندازد و حکومت کند. او به سرعت برای به دست گرفتن کنترل اوضاع «تفرقه بینداز و حکومت کن» را یاد می گیرد و اگر والدین و افرادی که از او مراقبت و نگهداری می کنند – با همدیگر – اتفاق نظر نداشته باشند و یا در قاطعیت شما – بر حسب اینکه چقدر حوصله دارید- خللی وارد شود ، بی تردی کودک این تزلزل را شناسایی می کند و از آن سوء استفاده خواهد نمود.
نحسی
امکان ندارد که فرزند شما دوران نوپایی را پشت سر بگذارد اما یکی از آن نمایش هایی را که به طور معمول روی زمین اجرا می شود و به آن نحسی می گوییم ، برایتان اجرا نکند ، البته بعضی از آن ها استعداد بیشتری در این زمینه دارند و زودتر نحس می شوند! وقتی کودک نوپا با واقعیت دنیای بیرون مواجه می شود – که همیشه به خواسته هایش پاسخ مثبت داده نمی شود و شرایط به دلخواه او تغییر نمی کند – شروع به نحسی می نماید.
عوامل بسیاری از بر نحسی فرزند نوپای شما ، موثرند اما همواره علت اصلی آن ، نوعی احساس درماندگی ناشی از عدم توانایی کافی برای انجام امور مربوط به خودش ، شرایطی که مطابق میلش نیست وی را به طور کلی کاهش تحمل عاطفی وی است. به هر حال علت این مسئله هر چه باشد ، به محض فعال شدن چاشنی ، انفجار صورت می گیرد.
نحسی کودک حتی در خانه برای والدین امری بسیار ناخوشایند است ، حال تصور کنید اگر این مسئله در مغازه ، ماشین ، خیابان ، خانه دیگران و یا به طور کلی خارج از منزل اتفاق بیفتد ، تا چه اندازه پدر و مادر را خجالت زده می نماید ولی باید منطقی برخورد کنید تا از جنجال های آینده جلوگیری شود.
به یاد داشته باشید ، شما می توانید احساس درماندگی کودک نوپایتان را کاهش دهید اما هرگز از بند آن به طور کامل رها نخواهید شد زیرا نحسی بخشی از فرآیند یادگیری اوست. با استفاده از شیوه های ذکر شده در این کتاب ، گاهی اوقات می توانید از نحسی کودک جلوگیری کنید ولی باید بدانید ، این کار همیشه میسر نیست. فراموش نکنید ، زمانی که فرزندتان نحسی می کند ، به هیچ وجه نباید خود را درگیر او کنید زیرا اگر درگیر نحسی کودکتان شوید و به او توجه نشان دهید ، در واقع به وی ثابت کرده اید که نحسی ، در جلب توجه شما موثر است و باید از آن به بعد منتظر باشدی تا این نمایش بارها و بارها تکرار شود.
ممکن است کودک در هنگام نحسی و درست در زمانی که از شدت خشم در حال انفجار است و به قول معروف دیگر به هیچ چیز توجه نمی کند ، با کارهایش موجبات ترس خود و در نهایت والدینش را فراهم سازد زیرا در این مواقع برخی از آنان به این سو و آن سو می دوند ، جیغ می کشند ، روی زمین می نشینند یا می خوابند و پا یا مشت بر زمین می کوبند و برخی دیگر نیز سر خود را به شما و اثاثیه منزل می کوبد.
وقتی کودک شما نحسی می کند ، باید :
- ابتدا مطمئن گردید که کودکتان به خودش ، دیگران و اسباب و اثاثیه منزل آسیبی وارد نمی کند .
- سعی کنید ، خونسرد و آرام باشید. عصبانیت شما فقط شرایط را وخیم تر خواهد کرد و اگر فکر می کنید ، ممکن است کنترل خود را از دست بدهید ، از اتاق خارج شوید چراکه در غیر این صورت ، موجبات نحسی مجدد او را فراهم خواهید کرد.
- برای استدلال و توضیح ، وقت خود را تلف نکنید ، او نمی خواهد حرف شما را بشنود بنابراین به حرفتان گوش نخواهد کرد.
- در نظر داشته باشید که در اغلب موارد بچه ها در محیطی امن و جدای از دیگران ، زودتر از نحسی خارج می شوند اگرچه در برخی دیگر از کودکان ، این مسئله وضعیت را بدتر و وخیم تر می کند.
- وقتی مطمئن شدید که کودک نمی تواند به کسی یا چیزی آسیب برساند ، از اتاق خارج شوید. کودکان نوپا وقتی بزرگ تر می شوند برای اینکه بتوانند کار مورد علاقه شان را انجام دهند ، نمایش نحسی را اجرا می کنند که بهترین راه خنثی کردن آن ، بی تفاوتی و بی توجهی به آنان می باشد.
چسبیدن کودک نوپا به شما
کودکان نوپا بیش از حد به والدین می چسبند ، به آسانی و راحتی از آنان جدا نمی شوند و به هیچ وجه دوست ندارند پدر یا مادرشان از اتاق بیرون بروند. شاید این مسئله به شدت نه ماهگی نباشد ولی بچه باید مطمئن باشد که شما در نزدکی او حضور دارید و وی را با کسی که نمی شناسد یا به او اعتماد ندارد ، تنها نمی گذارید. در نتیجه اگر او را در اتاق تنها بگذارید ، شروع به فریاد کشیدن و گریه کردن می کند و اگر او را به آشنایان یا پرستار بسپارید ، بد خلقی خواهد کرد .
بعضی کودکان آن چنان به دور شدن از شما ، واکنش های هیجانی ( هیستریک ) نشان می دهند که والدین برای پرهیز از تکرار آن ، کار و زندگی خود را تعطیل می کنند. حتی ممکن است نگرانی آنان به والدین نیز سرایت کند ، به حدی که پدر و مادر تصور می نمایند ، پس از خروجشان از خانه ، اتفاق ناگواری برای فرزندشان رخ خواهد داد.
ترک کردن کودک نوپا در دوران چسبندگی
- کودک خود را نزد یکی از آشنایان یا پرستاری که برای او آشناست و وی را دوست دارد ، بگذارید اما او را با افراد ناآشنا یا غریبه تنها نگذارید.
- از فردی که قرار است از کودکتان مراقبت نماید ، خواهش کنید ، مدتی پیش از رفتن شما در منزل حضور به هم رساند چراکه اگر به محض مراجعه فرد مورد نظر ، خانه را ترک کنید ، حضور آن شخص – با توجه به اینکه مصادف با رفتن شما و تنها ماندن کودک می شود – برای وی ناخوشایند بوده و کودک آن را به معنی جدایی از شما تلقی می کند.
- هنگامی که قصد دارید از منزل خارج شوید ، کودکتان را در آغوش بگیرید ، ببوسید و بگویید: «کارم که تمام شد ، بر می گردم» .
- با آرامش و رفتاری مناسب خانه را ترک کنید.
- به خودتان یادآوری نمایید ، پیش از اینکه به خیابان برسید ، گریه کودکتان به پایان خواهد رسید.
- این شیوه را بارها و بارها و در موقعیت های مختلف تکرار کنید تا فرزندتان با این الگو آشنا شود و به آن خو بگیرد.
آموزش توالت رفتن (کنترل دفع)
مهمترین نکته در آموزش توالت رفتن این است که این کار را در زمان مناسبی آغاز کنید زیرا اگر این آموزش را زودتر شروع نمایید ، به طور حتم بعدها دچار مشکل خواهید شد. آموزش توالت رفتن به هیچ وجه نباید قبل از دو تا دو و نیم سالگی آغاز گردد زیرا تا هجده ماهگی بچه هیچ کنترلی بر روده و مثانه خود ندارد. در ضمن کودک با گذشت زمان است که موفق به درک رابطه علت و معلولی شده و متوجه می گردد چه مسئله ای سبب رخ دادن چه اتفاقی می شود. در نظر داشته باشید ، زمانی که فرزندتان از نظر جسمی و ذهنی آمادگی کافی پیدا کرده است – پس از دو تا سه سالگی – آموزش توالت رفتن را آغاز نمایید زیرا در این هنگام او به آسانی توالت رفتن را یاد می گیرد.
اگر آموزش توالت رفتن را به شکل بازی انجام دهید ، هم کارتان راحت تر می شود و هم کودک سریع تر و بهتر آن را فرا می گیرد. برای آموزش توالت رفتن ، ابتدا باید لگن پلاستیکی را به عنوان یکی از وسایل خانه به بچه معرفی و سپس او را به نشستن روی لگن تشویق نمایید. بهتر است ، برای زور زدن اصرار نکنید بلکه بگویید «اگر نمیاد پاشو بریم» و اگر موفق به دفع ادرار یا مدفوع شد ، او را تشویق کنید.
منبع: کتاب مادر کافی
نوشتهٔ جی.اُ.فراست . ترجمهٔ دکتر مهبد ابراهیمی
